Een zee van Oost-Indische kers

In Teylers Museum (sowieso erg de moeite waard!) hangt sinds 2013 een schilderij, zo intens en bijzonder dat het me iedere keer dat ik het zie ontroert – en ik ben niet de enige. Een vrouw met een witte blouse en een strooien hoed baadt in een zee van Oost-Indische kers – en trouwens ook slaapmutsjes en zonnebloemen maar die staan wat meer op de achtergrond. Het schilderij heet ‘De tuin’ en het is gemaakt door de Nederlandse schrijver en schilder Jacobus van Looy (1855-1930). De afgebeelde vrouw is Van Looys eigen echtgenote Titia van Gelder.

Het is niet gek dat ‘De tuin’ me deed denken aan Monet – vooral aan zijn beroemde ‘Klaprozen’.

Van Looy schilderde ‘De tuin’ in de zomer van 1893 in de buitenlucht. Niet in Frankrijk maar gewoon in zijn eigen achtertuin in De Pijp in Amsterdam, waar hij een stukje grond speciaal voor het schilderij had ingezaaid met Oost-Indische kers. Maar wél vlak nadat hij een tijdje in Parijs was geweest, indertijd de hotspot van het impressionisme. Wie weet (en dit heb ik niet gecheckt) is Van Looy ook langs geweest in Giverny, waar Monet zijn tuinen had en waar zich rond 1890 een kolonie van ‘givernistes’ had gevormd, Amerikaanse kunstenaars die zich lieten inspireren door Monet. Hoe dan ook moet Van Looy beïnvloed zijn door de ontwikkelingen want ‘De tuin’ wordt ook wel ‘het meest impressionistische schilderij van Nederland’ genoemd.

Van Looy was niet de enige kunstenaar die zo rond 1900 begeistert was door Oost-Indische kers. De bloem komt op veel meer schilderijen uit die tijd voor. Onder andere van grootheden als Gauguin, Redon en Klimt.

En natuurlijk van Franse impressionisten (die sowieso gek waren op bloemen en tuinen) waaronder Monet himself. Hij omzoomde de ‘grande allée’ (het centrale toegangspad) van zijn beroemde tuin in Giverny met Oost-Indische kers. In de late zomer verdwijnt het brede pad grotendeels onder een tapijt van zachtgroene bladeren en fel oranje, bruinrode en gele bloemen.

Kunsthistoricus Floor de Graaf denkt dat Oost-Indische kers zo’n populair onderwerp was omdat het met zijn ronde bladeren en intense kleuren decoratief is, lang bloeit en nuttig is omdat het luizen en rupsen aantrekt die dan andere planten in de moestuin met rust laten. Ook is het makkelijk te telen; in een brief schreef Van Looy dat hij tijdens de zes weken dat hij bezig was met schilderen ‘een soort van wedloop tusschen mij en die snel rankende bloemen’ voerde. Een voordeel dat De Graaf niet noemt is het feit dat Oost-Indische kers eetbaar is. De rauwe bladeren en bloemen smaken pittig en de zaden kun je inleggen in het zuur en smaken dan als kappertjes. Maar ik weet natuurlijk niet of Van Looy c.s. hun objecten verorberden als ze klaar waren of gewoon trek hadden na al dat geschilder.

Even terug nog naar Van Looy en zijn achtertuin in De Pijp. Je vindt zijn impressie hiervan ook op een verrassende plek op een verrassende manier. Namelijk op de 10e verdieping van een kantoorgebouw in Den Haag waar het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is gevestigd. Tijdens een renovatie ontwierp Architectenbureau HofmanDujardin 30 vloerpatronen op basis van klassieke Nederlandse schilderijen, waaronder De tuin. Zo baden ook de ambtenaren in een zee van Oost-Indische kers.

Lees meer over mijn ingewikkelde maar inmiddels liefdevolle verhouding met oranje in mijn blog Oranje boven. Ook regisseur Steven Spielberg worstelde jaren geleden met veld met bloemen, maar om een heel andere reden. Hierover lees je meer in mijn blog Een veld vol paars.

Bij het schrijven van deze blog maakte ik gebruik van het boek ‘Geschilderde tuinen’ van Floor de Graaf e.a. (Waanders Uitgeverij, 2018).

Regelmatig nieuwe verhalen over kleur, tuinen en planten in je mailbox?

_{Omslagfoto Hans via Pixabay}