Mijn eerdere blog Chemie van de herfst ging over over bijzonder gekleurde bessen. Maar de grootste aandachttrekkers, al is het alleen door hun hoeveelheid, zijn natuurlijk de verkleurende herfstbladeren. De afgelopen weken, waarin we dankzij de warme dagen een heuse indian summer beleefden, waren de intense kleuren bijna niet te missen.
Wat betreft die indian summer: eigenlijk kan die term niet meer want de oorspronkelijke bewoners van Amerika ervaren hem als beledigend. Het is niet helemaal duidelijk waar de naam ‘indian summer’ vandaan komt maar een van de verklaringen is dat het een (ver)late zomer is, een nabrander. En vertegenwoordigers van inheemse volkeren zouden ook vaak (te) laat zijn. Tja. Gelukkig zijn er in het Nederlands en in andere talen veel alternatieven, zoals nazomer en oudewijvenzomer. Voor de ouderwetserige charme van de laatste breek ik bij dezen graag een lans!
Nu hebben natuurlijk niet alle bomen en struiken indrukwekkende herfstkleuren. Sterker nog, onze eigen inheemse loofbomen zijn niet bepaald herfstwonders. Oké, beuken en zomereiken verkleuren (afhankelijk van het weer) van warm geel naar koperbruin, hartstikke mooi. Maar het nóg intenser vlammend rood en oranje zie je eigenlijk alleen bij bomen en struiken die oorspronkelijk uit gebieden met een landklimaat komen, zoals de oostkust van de VS en Canada. Omdat ze ook hier prima kunnen gedijen zie je ze vaak in onze tuinen. Bekende toppers van het Amerikaanse continent zijn bijvoorbeeld Amberboom (Liquidambar), Fluweelboom (Rhus typhina) en Zuurboom (Oxydendrum arboreum). – De namen zeggen je misschien niets maar als je googelt weet ik zeker dat je ze herkent. In ieder geval de amberboom want daar struikel je over hier in mijn Vinexwijk.
In Chemie van de herfst schreef ik al dat bladeren verkleuren doordat het bladgroen verdwijnt. Daardoor worden andere kleurstoffen, zoals geel, beter zichtbaar. Bij die knalrode en -oranje bladeren zit dat nog net even anders. In zo‘n typische indian summer oudewijvenzomer is er een groot temperatuurverschil tussen dag en nacht. Om zijn bladeren te beschermen tegen de felle zon maakt de boom uit overtollige suikers de rode kleurstof anthocyaan aan terwijl het bladgroen wordt afgebroken. Ook schijnen schadelijke insecten de kleur rood te mijden. Zo kan het blad langer blijven hangen en kan de boom er meer voedingsstoffen uit halen.
Ook de bergen van Oost-Azië hebben een klimaat met oudewijvenzomers. Deze gebieden kennen een enorme botanische rijkdom. Zo komen hier in Europa van nature vier soorten esdoorns voor tegenover ruim honderd daar. Een deel daarvan zijn Japanse esdoorns (Acer palmatum), die zo kenmerkend zijn voor Japanse tuinen én populair in Nederlandse tuinen – ja, ook in mijn eigenste wijk. Ook dat is niet vreemd want Japanse esdoorns hebben veel te bieden. In de lente en zomer geniet je van de grillige groeivorm en de verfijnde, diep ingesneden bladeren. In de herfst krijg je een spektakel van geel, goud, oranje en/of rood. Japanners hebben van oudsher dan ook een grote fascinatie voor ‘hun‘ esdoorns. Eeuwenlang verzamelen en kweken heeft ertoe geleid dat er tegenwoordig meer dan duizend verschillende cultivars van Acer palmatum bekend zijn. En dan hebben we het alleen nog maar over de Japanse esdoorns, niet eens over al die andere esdoornfamilies.
Wat we gelukkig óók kunnen leren van de Japanners is: less is more. Met één goed geplaatste boom bereik je evenveel of zelfs nog meer effect dan met een hele verzameling – zeker in een oudewijvenzomer. En ook dat komt dan weer goed uit in de postzegeltuintjes hierzo.
De wijsheid over de rode herstverkleuring van bepaalde bladeren die ik in dit blog verwerkte komt deels uit een filmpje van Groei & Bloei met Gerard van Buiten, hortulanus van de Botanische Tuinen Utrecht. Waar ze trouwens net een Noord-Amerikaanse bostuin hebben ingericht met herfstkleuren als uitgangspunt. Zeer informatief en aan te bevelen is ook een artikel van Kennislink van een aantal jaar geleden.
Een tijdje terug volgde ik een rondleiding van de bekende planten- en bomenexpert Cor van Gelderen over zijn kwekerij Esveld. Hier vind je (o.a.) de Nederlandse Plantenverzameling Acer (esdoorns), met ruim 1000 exemplaren, sommige meer dan 100 jaar oud. Van Gelderens boek Leve de herfsttuin. De mooiste planten voor de tuin is een uitgebreid en prettig geschreven overzicht van planten met mooi herfstblad of ander herfstig moois, gebaseerd op de praktijk. Nu in de ramsj dus grijp je kans!
Meer van mijn verhalen over kleur in de herfst lezen? Bezoek dan bijvoorbeeld mijn blog Shinen op Dress Red Day. En in Met 2-0 voor schreef ik over de Japanse wasbloem, die zich juist níet houdt aan wat wij ‘herfstkleuren‘ vinden.
Meer weten over de onderverdeling in typen Japanse esdoorns (best interessant hoor!)? Bezoek dan bijvoorbeeld deze website over Bonsai. Hij ziet er niet uit maar de informatie is helder en gedegen.
Regelmatig nieuwe verhalen over kleur, tuinen en planten in je mailbox?
