Schilderen op nummer

Een tentoonstelling met de titel ‘200 soorten groen’, daar moest ik als sapgroene blogger natuurlijk heen!

In de tentoonstelling in Teylers Museum in Haarlem in het voorjaar van 2019 stond de botanische kunst van de Oostenrijkse broers Franz (1760-1826) en Ferdinand (1758-1840) Bauer centraal. In een tijd waarin fotografie nog niet bestond werkten zij als illustrator voor vooraanstaande plant- en dierkundigen. Franz vooral in de beroemde Kew Gardens in Engeland. Ferdinand was avontuurlijker en ging mee met verschillende ontdekkingsreizen, onder andere langs de Australische kust.

Botanische tekeningen worden meestal gemaakt met waterverf (aquarel) maar op expeditie in de wildernis is dat geen optie. Daarom gebruikte Ferdinand Bauer bij zijn potloodschetsen in het veld een ingenieus coderingssysteem om de kleuren aan te duiden – vergelijkbaar met schilderen op nummer. Later werkte hij de genummerde tekeningen uit tot gekleurde aquarellen. Vermoedelijk telde zijn systeem 1000 nummers, die hij uit zijn hoofd kende. Ter vergelijking: de RHS kleurenwaaier, de standaard referentie voor tuinontwerpers en hoveniers, telt in totaal 896 verschillende kleuren. Voor groen had Ferdinand de meeste schakeringen, wel 200.

Ik heb wel eens geschilderd op nummer en het resultaat was teleurstellend; mijn Slot Neuschwanstein was een eendimensionaal spookkasteel in een dood bos. Maar de aquarellen van Ferdinand Bauer zijn artistiek en levendig. Tegelijkertijd kloppen ze precies met de werkelijkheid. En dat terwijl er soms meer dan 10 jaar zat tussen schets en uitwerking. Bauer moet een uitzonderlijk (kleur)geheugen hebben gehad.

Ook de Britse plantwetenschapper David Mabberley was onder de indruk van Ferdinand Bauers werk. Samen met het zogeheten DX Lab van de State Library of New South Wales (Australië) zette hij het project Painting by Numbers op. Bijna 19 jaar waren de onderzoekers bezig om de tekeningen te digitaliseren en analyseren en zo Ferdinands kleurencode te ‘kraken’. Het resultaat is een technisch zeer geavanceerde, interactieve website waar je je kunt onderdompelen in Bauers kleurensysteem. Via datavisualisaties kun je bijvoorbeeld van iedere afzonderlijke kleur bekijken hoe vaak en op welke aquarellen hij voorkomt. Omgekeerd zie je van iedere plant (en ieder dier) in de database met welke kleuren hij geschilderd is.

Misschien wel het meest fascinerend zijn de ‘before and afters‘ waarbij je heen en weer kunt scrollen tussen Bauers potloodschetsen en de uiteindelijke waterverftekeningen. ‘Digital wizardry’ noemde The Sydney Morning Herald het. Zeker, maar de magie begon bij het genie van Ferdinand Bauer.

Regelmatig nieuwe verhalen over kleur, tuinen en planten in je mailbox?