Een van de meest fijnzinnige taalkunstenaars die ik ken is de Vlaamse schrijver en dichter Bart Moeyaert. Gisteren schreef hij op Instagram en Facebook:
Kom ik in het tuincentrum. Ga ik siergrassen kopen. En vooral ook rudbeckia’s, voor het geel tot in oktober. Zegt deze roos in het voorbijgaan tegen mij: ‘Merken we mijn kleur niet op misschien?’ Zeg ik: ‘Jawel jawel.’ Zit ik nu thuis al langer naar het terracotta van die ene roos te kijken dan naar de siergrassen en het geel van al die rudbeckia’s.
Ik ken dat fenomeen, planten die tegen je praten. Vorig jaar nog kreeg een zieltogend pruimenboompje me zover dat ik het redde uit het tuincentrum.
Nou goed, echt praten doen bloemen natuurlijk alleen in de hoofden van mensen zoals Bart Moeyaert en ik, en in Disneys Alice in Wonderland. Via bloemen praten is heel wat gangbaarder. ‘Zeg het met bloemen’ was niet voor niets vroeger de slogan van het Bloemenbureau Holland. Witte lelies zien we als grafbloemen, de betekenis van vergeet-me-nietjes zit al in de naam besloten en rode rozen staan voor liefde en romantiek, zelfs zozeer dat LEGO geen rode rozen maar bruine in zijn boeket stopte.
Het toekennen van symbolische betekenis aan bloemen gaat duizenden jaren terug. Bijvoorbeeld bij de Oude Egyptenaren stond de lotusbloem voor de schepping, het ontstaan van het leven en wedergeboorte. En in 2000 voor Christus begon in China al de verering van de chrysant als symbool voor lange tijdperken en een nobel karakter, die tot op vandaag voortduurt. Bekend zijn ook de Nederlandse bloemstillevens uit de 17e eeuw, waarin schilders allerlei verborgen boodschappen verstopten.
Foto 阿橋 HQ, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
In het Engeland van de Victioriaanse tijd (1837-1901) nam de floriografie, het communiceren via de verborgen betekenissen van bloemen, een grote vlucht. De etiquette was streng en je kon niet zomaar rechtstreeks je gevoelens met en voor iemand delen. Een boeketje kon wel en in een zogeheten ’tussie-mussie’ (‘pratend boeket’) van verschillende soorten bloemen kon je zelfs een wat ingewikkelder boodschap kwijt. Bloemen als emoticons avant la lettre. Voor de ontcijfering stonden op de boekenplank van ieder Victoriaans huishouden naast de bijbel een of meer handboeken die daarbij moesten helpen. Knap ingewikkeld allemaal. Zeker als je bedenkt dat ook de manier waarop een boeket werd overhandigd betekenis had. In de rechterhand was ja, in de linkerhand was nee en bij ondersteboven bedoelde de zender het omgekeerde van wat de bloemen zeiden. En dan gaven de handboeken onderling ook nog eens verschillende uitleggen. Ik vraag me af hoe effectief dit hele pratende-bloemengebeuren was.
Afbeelding Dumbarton Oaks Archives via www.almanac.com
Afgezien van de rode rozen met Valentijnsdag en de witte lelies bij uitvaarten maken we tegenwoordig nog maar weinig gebruik van de taal der bloemen. Toch blijft ondubbelzinnige communicatie een uitdaging want ook emoticons blijken een enorme bron van misverstanden. Om nog maar te zwijgen over de taal zélf. Gelukkig hoeven niet alle vormen van taal expliciet en eenduidg te zijn. Daarmee ben ik weer terug bij Bart Moeyaert, en zijn talent om het onzegbare niet te zeggen maar wel op te roepen. Zelfs in een bezoek aan het tuincentrum zit poëzie. Maar dan moet je geen oordopjes in hebben.
Raymond Noë van Onze Taal schreef (ook) een vermakelijk en informatief artikel over De taal der bloemen, aanrader! Een mooi hedendaags boek over floriografie is dat van Sally Coulthard. En hier kun je een echt Victoriaans handboek voor bloementaal inzien.
De Victoriaanse bloementaal vormt ook een bron van inspiratie voor moderne makers, bijvoorbeeld voor de oprichters van Veer & Moon, een duo dat cadeau-artikelen maakt op basis van eigen botanische tekeningen. Zij zijn op hun beurt weer geïnspireerd door Vanessa Diffenbaughs bestseller ‘The language of flowers‘ uit 2011.
Regelmatig nieuwe verhalen over kleur, tuinen en planten in je mailbox?
